چشم اندازی به بحث معماری ایرانی درونگرا
۱-۱ . گوناگونی معماری مسکن در ایران
زمین بزرگ ایران از معدود کشورهای جهان است که در طول تاریخ حیات خود ارائه دهنده یک نوع فرهنگ معماری خاص به جهان معماری بوده است.
ویژگیهای مهم فرهنگی و جغرافیایی ایران باعث شده است تا تنوع بسیار زیادی در معماری آن وجود داشته باشد. اگر بخواهیم به تبعیت از تقسیم بندیهای جغرافیایی موجود به بررسی اجمالی معماری مناطق مختلف بپردازیم .خواهیم دید که حتی یک منطقه جغرافیایی ،محدود عرضه کننده گوناگونیهایی در معماری نقاط مختلف آن است.
برای نمونه در استان گیلان که بخشی از سرزمین سرسبز شمال ایران است .به انواع مختلف معماری مسکن در منطقه لاهیجان و لنگرود و اطراف رشت، ناحیه آستارا و بخش شمالی طالش منطقه ،فومنات ارتفاعات دیلمان و ارتفاعات ماسوله و ماسوله رودخان بر می خوریم .
با مقایسه دو ناحیه کوهستانی ماسوله و زیارت گرگان و معماری بر روی سطوح شیبدار این دو مکان تفاوتی آشکار در ساخت معماری مسکن در گیلان و مازندران که دو منطقه همجوار و با ویژگیهای جغرافیایی تقریباً شبیه به هم هستند دیده میشود.
با وجود قرار داشتن در یک محدوده مناطق دیگری نیز سکونی آنها یا از جهاتی و یا کاملاً با هم مـ جغرافیایی، معماری است .
معماری بوشهر و دیگر شهرهای ساحلی خلیج فارس همچنین معماری شهرهای یزد، میبد و اردکان نمونه هایی از این گونه گونیها می باشد. در مناطق مذکور اگر بخواهیم بر مبنای عنصری به نام حیاط دسته بندی از خانه ها داشته باشیم می توانیم تمامی گونه های موجود در بوشهر و ساحل خلیج فارس یزد میبد و اردکان را در یک گروه قرار دهیم.
بوم های متفاوت معماری ایرانی درونگرا:
اما با ورود به جزئیات خواهیم دید که حتی در یک محدوده معین از بوشهر تا بندر عباس معماری مسکن به یک شکل نیست .
تفاوتهایی را در معماری هر کدام از آبادیهای این خطه ساحلی مشاهده می نماییم. مکانهایی هم هستند که با وجود نزدیکی به هم دو نوع معماری کاملاً متفاوت مسکن را ارائه میدهند .شاید روشن ترین مثال معماری مسکن در ابیانه نطنز و کاشان باشد.
که در فاصله ۵۰ – ۶۰ کیلومتر از هم قرار گرفته اند. در اینجا هر چند که خانه های نطنز و کاشان دارای حیاط هستند ولی ترکیب کلی فضاهای آنها با هم متفاوت است و روستاهای اطراف آن بر روی دامنه شـ دار و بدون حیاط ساخته شده اند.
۱-۲ . درونگرایی معماری مسکونی
هر محقق برای آشنایی با معماری ایران و عناصر مختلف مانند مسکن حد، کاروانسرا، حمام و غیره نیاز به تقسیم بندیهایی برای کار خود دارد. هر چند که دو عامل زمان و مکان نیروی محرک این محقق می باشند .
اما همانگونه که دیدیم در ایران بزرگ در یک زمان خاص و در منطقه ای کوچک میتوان ویژگیهای مشترك و متفاوت را با هم مشاهده نمود. پس ناگزیر به انتخاب عوامل دیگری نیز می باشیم که افزون بر بعد زمان و مکان بتواند در پیشرفت ، تنظیم و گردآوری کار کمک بیشتری به ما بکند. انتخاب عناوین گونه شناسی برونگرا و درونگرا با عنایت به این موضوع صورت گرفته است .
در مجموعه به چاپ رسیدهای با عنوان آشنایی با معماری مسکونی ایرانی گونه شناسی برونگرا، با گونه ای از معماری مسکن با ویژگیهایی از قبیل ، داشتن ارتباط بصری و فیزیکی مستقیم با فضای بیرون خانه نداشتن حیاط، گسترش در ارتفاع و سازماندهی فضایی نسبت به یک فضای دیگر مثل دالان آشنا شدیم .
نمونه هایی از این نوع معماری در دشت ،گیلان ماسوله و ابیانه مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند.
تنوع معماری مسکونی معماری ایرانی درونگرا
تنوع این گونه معماری مسکن مختص این مکانها نیست. در آبادیهای دیگری مثل زیارت گرگان ، مجن و کمجان گونه هایی جالب و خاص یافت می شود. بررسی معماری کندهایی چون کندوان و میمند نیز در این روند کمک قابل توجهی به ما خواهد کرد.
برای شروع بحث درونگرایی در معماری مسکونی نیاز است. که نخست اشاره ای به معماری مسکونی دشت گیلان ماسوله و ابیانه به عنوان گونه های برونگرا، داشته باشیم.
گیلان را میتوان به مناطق دشتی و کوهستانی تقسیم نمود . در هر کدام از این مناطق، معماری مسکونی شهری و روستایی دارای وجوه مشترک و همچنین تفاوتهایی با هم هستند.
هر چند که در بافتهای متراکم شهرهایی چون لاهیجان رشت و فومن خانه ها محصور در حیاط هستند. ولی این ،حیاطها، نمونه های کاملتر پرچین ها و یا پرسین ) خانههای گالی پوش هستند . محوطه اصلی تعداد زیادی از خانه ها، ارتباط بصری مستقیم با مسیرهای بیرون خود دارند.
حیاط در اینجا وحدت دهنده عناصر مختلف داخلی آن مثل چاه آب طویله آشیانه طیور و انبار است.
فضاهای مختلف مسکن نیز شامل ،اتاق ایوان و تلار می.شود تنوع معماری مسکونی گیلان را میتوان در ساختمانهای روستایی مشاهده کرد. در مناطق دشتی ،گیلان خانه در یک پرچین محصور میشود که نشانگر حدود مالکیت مالک آن است .
شامل مسکن انواع انبارها مثل کندوج و کوتی تلمبار چاه آب باغچه و محوطه خانه میشود .
مسکن به عنوان اصلی ترین عنصر خانه دارای محوطه زمستان نشین و تابستان نشین است. برای فصل تابستان با کوچ به قسمتی از محوطه خانه یا در زیر کندوجها و یا در بالای فضایی به نام کوتام استقرار میابند.
بدون دیدگاه