ریزفضاها در معماری داخلی ایرانی

اتاق ریزفضاها در معماری داخلی ایرانی

اتاقها با توجه به عملکرد آنها مثل اتاق خواب، نشیمن، پذیرایی و فصلی که مورد استفاده قرار می گرفتهاند در انواع دو دری، سه دری پنج دری طهرانی ارسی ،دار ،گوشوار طنبی کرسی خانه بوده اند. عملکرد بعضی از فضاها به اختصار آورده میشود: سه دری اتاق،کار ،خواب ناشتا – بهار و پاییز و بخصوص زمستان نشین.

پنج دری اجتماع اهل خانه و میهمان سفره خانه اهل خانه – اول بهار پاییز و زمستان نشین.
ارسی بزرگ یا طهرانی میهمانی سفره خانه جماعت خانه بزرگان – اوایل ،بهار پاییز و زمستان نشین طنبی : خواب و استراحت اطاق) واقع شده بین دو اتاق تالار و بادگیر تابستان نشین . بالاخانه خواب و اتاق کار – اول بهار پاییز و زمستان نشین گوشوار خواب محل خانه، خلوت و کتابخانه.

کرسی خانه

کرسی خانه اتاقی است که در و پنجره به حیاط ندارد و متصل به اتاق زمستانی است و اختصاص به جای کرسی دارد.
از اتاقهای یاد شده، اتاقهای پاییز و زمستان نشین در جبهه غربی شمالی و اتاقهای تابستان نشین در جبهه نسار پشت به آفتاب استقرار یافته است. مطبخ معمولاً در نزدیکی اتاقهای زمستان نشین ساخته می شده است.
حوض، چاه و حوض دیگری در نظر گرفته می شده است. راه سوم تهیه آب شرب از آب انبارهای بزرگ محلی بوده که در یزد، تعداد زیادی از این مخازن بزرگ آب ساخته شده است .

اتاقها با نظمی خاص در جبهه های مختلف حیاط جای گرفته اند و به جبهه های وسیله راهرو با حیاط ارتباط گردشی دارند در ادامه در بررسی گونه شناسی روشهای مختلف قرار گیری اتاقها در کنار هم را خواهیم دید در یک نوع خانه رایج و در طول محور اصلی آن در راستای ،تالار اتاق زمستان نشین و یا طهرانی ساخته می شده است.

این قسمت همراه با تالار روبروی آن تاکید بیشتر این محور در سازماندهی کلی بخشهای خانه را به همراه داشته است. در خانه های شاخص این اتاق با ارسیهای زیبایی شبیه به آنچه در شیراز دیدیم مزین شده و در خانه دکتر مرتاض و دربند لاریها به جای این اتاق اتاق پنج دری ساخته شده است. در خانه نعمت اللهی (خانقاه) علاوه بر قرارگیری یک اتاق ارسی بزرگ ، دو اتاق کوچک هشت گوش به طرزی زیبا در کنار آن ساخته شده است.

شکل اتاق ها ریزفضاها در معماری داخلی ایرانی

معمولاً چهار گوش بوده و نقشه آن از بخشی از یک مستطیل طلایی ایرانی به دست می آمده است. در اتاقهای طهرانی از شکل چلیپا نیز استفاده شده است.

نمونۀ جالب آن در خانه نعمت اللهی و حاج عرب کرمانی دیده می شود. نورگیری اتاقهای حاشیه حیاط به وسیله در و پنجره و گلجام انجام می گرفته است که این عناصر در نوع اصیل آن در میان تابش بندهای عمودی و افقی و خرك ك پوش بوده و در نهایت همۀ آنها در داخل یک قاب قرار می گرفته است. این شکل اصیل به مرور زمان و خصوصاً در دوره معاصر دستخوش تغییرات شده است. نورگیری اتاقهایی که مشرف به حیاط نبوده اند، به وسیله نورگیر سقف هر نو انجام می گرفته است .

حوضخانه

حوضخانه هایی ساخته شده است.
در تعدادی از خانهها مثل خانه رسولیان و حاج عرب کرمانی حوضخانه خانه رسولیان در بخش بیرونی خانه و در کنار چاهخانه آن است در خانه حاج عرب کرمانی حوضخانه در کنار تالار است. حوضخانه کتابخانه دانشکده معماری و شهر سازی یزد در یکی از فضاهای کنار گودال باغچه ساخته شده است .

زیرزمین

مهمترین فضای خانه در طول روزهای گرم و طاقت فرسای تابستان زیرزمین است. در خانه هایی که دارای گودال باغچه نیست همه یا بخشی از فضاهای زیر طبقه همکف را زیرزمین اشغال کرده است. ارتباط زیرزمین با طبقه همکف به وسیله پلکانهایی از داخل حیاط انجام میگیرد
قسمتهای مختلف زیرزمین یا به وسیلهٔ پله و از راه حیاط با یکدیگر ارتباط داشته اند و یا مستقیماً راهروهایی آنها را به هم متصل می نموده است.

روزنهای کوچکی که درازاره طبقه همکف قرار گرفته وظیفه نورگیری زیرزمین را به عهده داشته است . زیر زمین خانه رسولیان فضاهای زیر طبقه همکف بر در سه طرف حیاط تا کنار باغچه ها کشیده شده است.

پایاب

پایاب فضایی بسیار خنک در پایین ترین بخش خانه است. در این فضا روزنهای مختلف جهت عبور آب قنات و گذر آن از پایاب در نظر گرفته شده است.
شکل این قسمت معمولاً هشت گوش و طاق آن از نوع ترکین یا کلنبو بوده است . میزان خنکی پایاب به حدی است که بعضی از انواع خوراکیها را برای آنکه در تابستان فاسد نشود .

در آن قرار میدادند در پایاب خانه رسولیان علاوه بر ایجاد دو روزن برای عبور آب قنات ، یک روزن برای رسیدن به زیر زمین و یکی برای چاهخانه تعبیه شده است.

پشت بام

از پشت بام در شبهای تابستان استفاده میشده است. به وسیله حصار بون (بام) از دید خانه های اطراف محافظت می شده است.

در پشت بام بعضی از خانه ها ،اتاقکی کوچک به نام رختخواب دان ساخته شده است.

فضاهای دیگر ریزفضاها در معماری داخلی ایرانی

هر خانه دارای قسمتهای دیگری چون حمام مستراح، چاه خانه و انبارهای متعدد بوده است.